Στο Κάλγκαρι του Καναδά, όταν δεν ασχολιόταν με τις προπονήσεις στο ποδόσφαιρο, τη δουλειά της ως λογίστρια και τις συναθροίσεις για φαγητό με τους γείτονες, η Christianne Boudreau περνούσε όλο της τον ελεύθερο χρόνο, κολλημένη μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, βλέποντας βίντεο για το Ισλαμικό Κράτος.
Καθόταν στο υπόγειο του μεσοαστικού σπιτιού της στο μεσοαστικό προάστιο που ζει, ένα άδειο δωμάτιο που κάποτε ανήκε στο μεγαλύτερο γιο της, Damian, και παρακολουθούσε άνδρες να ποζάρουν σαν έφηβοι με μεγάλα όπλα. Παρακολούθησε ανταλλαγές πυρών. Παρακολούθησε εκτελέσεις. Αλλά, η Boudreau δεν παρακολουθούσε πράγματι την αιματοχυσία. Είχε όλη της την προσοχή στραμμένη στα πρόσωπα πίσω από τις κουκούλες, προσπαθώντας να εντοπίσει τα μάτια του γιου της.
Στην Κοπεγχάγη, Δανία, η Karolina Dam είχε τρελαθεί από το φόβο της. Ο γιος της, Lukas, βρισκόταν στη Συρία για επτά μήνες. Τρεις μέρες νωρίτερα, έμαθε ότι είχε τραυματιστεί έξω από το Χαλέπι, αλλά ήταν πεπεισμένη ότι ήταν νεκρός. Καθώς καθόταν μόνη της εκείνο το βράδυ, εισπνέοντας νευρικά από τη συσκευή για αναπνοές της, δεν άντεξε και τελικά έστειλε ένα μήνυμα στο κενό μέσω Viber. «Lukas», έγραψε, «σε αγαπώ τόσο πολύ αγαπημένε μου γιε. Μου λείπεις και θέλω να σε αγκαλιάσω, να σε μυρίσω. Να κρατήσω τα απαλά σου χέρια μέσα στα δικά μου και να σου χαμογελάσω».
Δεν έλαβε καμία απάντηση. Μετά από ένα μήνα, κάποιος της απάντησε. Δεν ήταν ο Lukas.
«Τι θα έλεγες για τα δικά μου χέρια, χε χε»
Η Dam δεν είχε ιδέα ποιος θα μπορούσε να αποκτήσει πρόσβαση στο τηλέφωνο του γιου της ή στο λογαριασμό του στο Viber, αλλά ήθελε απελπισμένα να μάθει περισσότερα. Προσπαθώντας να παραμείνει ήρεμη, απάντησε: «Και τα δικά σου, γλυκέ μου, αλλά πιο πολύ του Lukas».
Το πρόσωπο ρώτησε, «Μπορείς να αντέξεις τα νέα;»
«Ναι γλυκέ μου,» απάντησε η Dam. Λίγα δευτερόλεπτα μετά, έλαβε την απάντηση.
«Ο γιος σου έχει γίνει κομματάκια».
Στη Νορβηγία, η Torill, η οποία ζήτησε να μην αναφερθεί το επίθετό της, έμαθε για το θάνατο του γιου της, Thom Alexander, από τον υπεύθυνο στρατολόγησης που τον είχε στείλει στη Συρία να πολεμήσει. Ήθελε αποδείξεις, και έτσι οι κόρες της, Sabeen και Sara (δεν πρόκειται για τα πραγματικά τους ονόματα), συναντήθηκαν με τον υπεύθυνο στρατολόγησης στο σιδηροδρομικό σταθμό του Όσλο. Κοίταζε ανέμελα μερικές φωτογραφίες στο iPad του, μέχρι που έφτασε στην εικόνα που προοριζόταν για αυτές· μια φωτογραφία του Thom Alexander πυροβολημένο στο κεφάλι με το βολβό του ενός ματιού να κρέμεται.
Όταν το έμαθε, η Torill απλώς ξάπλωσε. Δεν μετακινήθηκε σχεδόν καθόλου για μία εβδομάδα. Όταν τελικά βρήκε τη δύναμη να κάνει ένα ντους, έβγαλε τα ρούχα της και κοίταξε το είδωλό της στον καθρέφτη του μπάνιου. Διαπίστωσε ότι η εμφάνισή της αντικατόπτριζε ακριβώς αυτό που ένοιωθε: «Σαν ένα καράβι τσακισμένο».
Στις Βρυξέλλες, Βέλγιο, η Saliha Ben Ali, μια μοντέρνα κόρη μεταναστών από το Μαρόκο και την Τυνησία η οποία γεννήθηκε στην Ευρώπη, βρισκόταν σε ένα συνέδριο ανθρωπιστικής βοήθειας, όταν άρχισε να αισθάνεται πολύ έντονους πόνους στο στομάχι. Χρόνια τώρα δεν είχε νιώσει τέτοιο πόνο. «Ήταν όπως όταν είσαι έγκυος και το μωρό πρέπει να γεννηθεί», λέει. Επέστρεψε νωρίς στο σπίτι και έκλαιγε όλο το βράδυ.
Τρεις μέρες αργότερα, ο σύζυγός της έλαβε ένα τηλεφώνημα από τη Συρία. Ένας άντρας τούς είπε ότι ο 19χρονος γιος τους, Sabri, το αγόρι τους που του άρεσε να ακούει ρέγγε και να συζητάει με τη μητέρα του για το τι συμβαίνει στον κόσμο, είχε πεθάνει την ίδια ημέρα που αρρώστησε η Ben Ali. Συνειδητοποίησε ότι οι πόνοι στο στομάχι της ήταν το αντίστροφο από τότε που γέννησε τον Sabri. Ήταν το σώμα της που της έλεγε ότι το παιδί της πεθαίνει.
Πρόκειται για τέσσερις μόλις γυναίκες μεταξύ των χιλιάδων που έχουν χάσει το παιδί τους από το Ισλαμικό Κράτος, γνωστό επίσης ως ISIS. Από την έναρξη του εμφυλίου στη Συρία πριν από τέσσερα χρόνια, περίπου 20,000 ξένοι υπήκοοι πήγαν στη Συρία και το Ιράκ για να πολεμήσουν για διάφορες ριζοσπαστικές ισλαμιστικές παρατάξεις. Περισσότεροι από 3,000 προέρχονται από χώρες του δυτικού κόσμου. Παρόλο που κάποιοι πηγαίνουν με την ευλογία των οικογενειών τους, οι περισσότεροι φεύγουν κρυφά, παίρνοντας μαζί τους κάθε αίσθηση του φυσιολογικού. Αφού φύγουν, οι γονείς τους μένουν με ένα αίσθημα βαθιάς θλίψης, το οποίο στην πραγματικότητα είναι σουρεαλιστικό. Είναι η θλίψη για την απώλεια ενός παιδιού, η ενοχή για όσα μπορεί να έχει κάνει, η ντροπή λόγω της εχθρότητας από φίλους και γείτονες, αλλά και η αμφιβολία σχετικά με όλα αυτά που συνειδητοποιούν ότι δεν γνώριζαν για το άτομο που έφεραν στον κόσμο. Τον τελευταίο χρόνο, δεκάδες μητέρες από όλο τον κόσμο έχουν βρει η μία την άλλη, δημιουργώντας μια παράξενη συμμαχία που προέρχεται από την απώλεια τους. Αυτό που επιθυμούν, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι να κατανοήσουν την παράνοια πίσω από αυτά που συνέβησαν στα παιδιά τους και, ενδεχομένως, να αντλήσουν κάτι ουσιαστικό από τους θανάτους τους.
Τον Απρίλιο, επισκέφθηκα την Christianne Boudreau στο Κάλγκαρι, η οποία μου είπε πόσες ελπίδες είχε όταν ο Damian ανακάλυψε το Ισλάμ. Στα 46 της, η Boudreau θυμίζει αμυδρά μικρό κορίτσι, με λεπτή μύτη και φωτεινά διερευνητικά καστανά μάτια. Ο πρώτος της σύζυγος τους εγκατέλειψε όταν ο Damian ήταν δέκα ετών, και το αγόρι αποσύρθηκε στον υπολογιστή του, μακριά από τον κόσμο που τον εξόργιζε και τον απέκλειε. Στα 17 του έκανε απόπειρα αυτοκτονίας πίνοντας αντιψυκτικό.
Λίγο μετά το εξιτήριο από το νοσοκομείο, ο Damian είπε στη μητέρα του ότι είχε ανακαλύψει το Κοράνι. Παρόλο που η Boudreau τον είχε μεγαλώσει ως Χριστιανό, είδε θετικά αυτή την αλλαγή. Βρήκε δουλειά και έγινε πιο κοινωνικός. «Τον προσγείωσε, το έκανε καλύτερο άνθρωπο», θυμάται. Αλλά το 2011, η Boudreau παρατήρησε κάποια αλλαγή στο γιο της. Όταν ερχόταν για επίσκεψη και τον έπαιρναν τηλέφωνο οι καινούριοι του φίλοι απαντούσε μόνο εκτός σπιτιού. Δεν έτρωγε με την οικογένεια εάν υπήρχε στο τραπέζι κρασί. Είπε στη μητέρα του ότι οι άνδρες πρέπει να φροντίζουν τις γυναίκες και ότι ήταν αποδεκτό να έχουν περισσότερες από μία συζύγους. Μίλησε για δικαιολογημένες δολοφονίες. Το καλοκαίρι του 2012, μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα με μερικούς νέους μουσουλμάνους φίλους, ακριβώς πάνω από το τζαμί στο κέντρο του Κάλγκαρι, όπου προσεύχονταν. Πήγαινε τακτικά γυμναστήριο και πήγαινε για πεζοπορία με τους συγκατοίκους του στην πιο απομονωμένη περιοχή γύρω από την πόλη. Εκείνη την εποχή, η σύγκρουση στη Συρία είχε μόλις ξεκινήσει και το μόνο που έβλεπε η Boudreau ήταν τον συχνά ταραγμένο γιο της να μπαίνει σε μια νέα φάση, την οποία ήλπιζε ότι θα ξεπεράσει. Το Νοέμβριο, ο Damian έφυγε από τον Καναδά, λέγοντας στη μητέρα του ότι θα μετακόμιζε στην Αίγυπτο για να μάθει Αραβικά και να γίνει ιμάμης. Προς απογοήτευση της Boudreau, η επαφή χάθηκε πολύ σύντομα.
Ο Damian με τον παπού του. Η φωτογραφία είναι μια παραχώρηση της Christianne Boudreau.
Στις 23 Ιανουαρίου 2013, η Boudreau είχε γυρίσει σπίτι από τη δουλειά της και φρόντιζε την πλάτη της που πονούσε, όταν δύο άνδρες της χτύπησαν την πόρτα. Της είπαν ότι ήταν πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών του Καναδά. Ο Damian δεν βρισκόταν στην Αίγυπτο. Είχε ταξιδέψει στη Συρία με τους συγκατοίκους του και εντάχθηκε στην τοπική οργάνωση της Αλ Κάιντα, την Jabhat al-Nusra. Όταν έφυγαν οι πράκτορες, αναφέρει η Boudreau, «ήμουν σωματικά άρρωστη». Τις επόμενες μέρες και εβδομάδες, το μόνο πράγμα που μπορούσε να σκεφτεί να κάνει ήταν να περιηγείται στις ιστοσελίδες των τζιχαντιστών αναζητώντας το γιο της. «Πόσο αρρωστημένο και διεστραμμένο είναι αυτό;», λέει.
Οι περισσότεροι νέοι άνθρωποι που φεύγουν για να ενταχθούν σε ριζοσπαστικές ομάδες στη Συρία πρέπει να πιστεύουν στο Takfir, το οποίο σημαίνει ότι διακόπτουν όλους τους δεσμούς με τους άπιστους, συμπεριλαμβανομένων των γονέων τους, οι οποίοι αποτελούν εμπόδιο του τζιχάντ τους. Ωστόσο, από το Φεβρουάριο, ο Damian τηλεφωνούσε στη μητέρα του κάθε δύο με τρεις ημέρες, ενώ συχνά είχε βάρδια. «Μπορείς να ακούσεις όλους τους θορύβους που υπάρχουν στο βάθος», λέει η Boudreau. «Μπορείς να ακούσεις ανθρώπους να φωνάζουν ο ένας στον άλλο στα Αραβικά». Μια φορά, ο Damian της είπε ότι κάποια αεροπλάνα πέταγαν χαμηλά, το οποίο όπως είπε σήμαινε ότι ήταν έτοιμα να ρίξουν βόμβες. Άρχισε να τρέχει, ενώ η Boudreau συνέχισε να βρίσκεται στο τηλέφωνο. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, ο Damian πρόσεχε τι έλεγε στη μητέρα του και ακόμα δεν είναι σίγουρη τι ακριβώς έκανε εκεί. Κάθε πιθανό σενάριο την εξοργίζει.
Μέχρι την άνοιξη του 2013, οι συζητήσεις τους είχαν γίνει ανυπόφορες. «Προσπαθείς να τους πείσεις να επιστρέψουν σπίτι και τους εκλιπαρείς και παρακαλάς, και μετά προσπαθείς να κάνεις μια φυσιολογική συζήτηση», ανακαλεί η Boudreau. «Μετά αρχίζεις και πάλι να εκλιπαρείς και να παρακαλάς». Ρώτησε τον Damian πώς θα αισθανόταν εάν ο ετεροθαλής αδελφός του Luke, ο οποίος τότε ήταν εννέα ετών και αγαπούσε τον Damian σαν πατέρα, πήγαινε στη Συρία. Ο Damian απάντησε ότι θα ήταν περήφανος. «Τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι ο γιος μου εξαφανίστηκε, ότι υπήρχε κάποιος άλλος άνθρωπος στο σώμα του», λέει η Boudreau. Προσπάθησε να τον κάνει να μιλήσει με τον Luke στο τηλέφωνο, αλλά εκείνος απλώς κουνιόταν μπρος πίσω κλαίγοντας και ρωτώντας «Πότε θα έρθεις σπίτι;», μέχρι που ο Damian εξοργίστηκε. Όπως λέει η Boudreau, σιγά-σιγά σταμάτησαν τα «Σ΄αγαπώ» και τα «Μου έλειψες». Αργότερα σταμάτησαν και τα τηλεφωνήματα. Αργότερα έμαθε ότι εκείνη περίπου την περίοδο το Ισλαμικό Κράτος είχε αποσπαστεί από την al-Nusra και ο Damian είχε πάει με το ISIS.
Επικοινώνησαν για τελευταία φορά τον Αύγουστο, όπου ο Damian επικοινώνησε με τη Boudreau μέσω του νέου του λογαριασμού στο Facebook. Καθώς ανταλλάσσουν μηνύματα, του μιλάει με παρακλητικό και διστακτικό τρόπο, ενώ ο Damian είναι τυπικός, συγκαταβατικός και οδυνηρά έφηβος.
ChristianneΣε έχουμε όλοι πεθυμήσει πάρα πολύ και σε αγαπάμε πάρα πολύ
ChristianneΈχουμε πληγωθεί όλοι που μας άφησες και έβαλες τον εαυτό σου σε κίνδυνο και κάθε μέρα σκεφτόμαστε αν είσαι καλά ή όχι. Μου είναι πολύ, πάρα πολύ δύσκολο ως μητέρα να βλέπω τα παιδιά μου να περνούν τέτοια στενοχώρια, αλλά και τη δική μου στεναχώρια... Η σκέψη ότι δεν θα σε ξαναδώ και δεν θα σε ξαναγκαλιάσω ποτέ μου ραγίζει την καρδιά. Υποθέτω ότι δεν θα με καταλάβεις ποτέ επειδή δεν πρόκειται ποτέ να γίνεις μητέρα.
Ο Damian απάντησε το ίδιο απόγευμα. Της λέει ότι τρώει καλά, ότι έχει μάθει άπταιστα Αραβικά και ότι σύντομα θα παντρευτεί και θα έχει καινούριο σπίτι και ότι πρέπει να επικεντρωθεί σε αυτά.
DamianΜου λείπετε και εμένα όλοι, αλλά όπως μάλλον έχετε καταλάβει, δεν έχει αλλάξει τίποτα σε σχέση με την πίστη μου, τις προθέσεις μου και την τωρινή μου κατάσταση.
DamianΌσο για το πόσο ανησυχείτε για μένα και με αγαπάτε, δεν μου είναι άγνωστο. Δεν είναι νέα δεδομένα αυτά.
Στις 14 Ιανουαρίου του 2014 το βράδυ, ένας δημοσιογράφος τηλεφώνησε στη Boudreau, ειδοποιώντας της για ένα tweet, το οποίο ανέφερε ότι ο Damian είχε εκτελεστεί από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό στη Χαριτάν, λίγο έξω από το Χαλέπι. Καθώς άρχισαν να σκοτεινιάζουν όλα γύρω της, η Boudreau προσπάθησε να επικεντρωθεί σε ένα πράγμα: Έπρεπε να το πει στον Luke πριν το έβλεπε στην τηλεόραση. Πήγε μαζί του στον ψυχολόγο του ώστε να μη χρειαστεί να το κάνει μόνη της.
Στις 30 Ιανουαρίου αργά το βράδυ, ο Luke πόσταρε ένα τελευταίο μήνυμα στη συνομιλία στο Facebook. Έλεγε το εξής:
LukeΜου λείπεις και εύχομαι να μην είχες σκοτωθεί.
Μετά το θάνατο του Damian, η Boudreau νόμιζε συνεχώς ότι βρισκόταν στα όρια να χάσει το μυαλό της. Έκλαιγε συνεχώς και δεν μπορούσε να κοιμηθεί. «Κάθε φορά που έκλεινα τα μάτια μου, ήταν όλα πολύ ήσυχα», λέει. Έπρεπε να παραμείνει δυνατή για τον Luke, την ετεροθαλή αδελφή του Damian, την Hope, και για τη θετή της κόρη, την Paige, αλλά, όπως λέει «ένιωθα τόσο μόνη μου και ότι ήμουν στο σκοτάδι».
Υπήρχε μόνο ένα άτομο που φαινόταν να ξέρει τι περνούσε. Λίγο πριν πεθάνει ο Damian, η Boudreau είχε έρθει σε επαφή με τον Daniel Koehler, έναν Γερμανό ειδικό σε θέματα αποριζοσπαστικοποίησης. Ο Koehler, ο οποίος έχει ως έδρα το Βερολίνο, ασχολιόταν κυρίως με το να βοηθάει ανθρώπους να φύγουν από το νεοναζιστικό κίνημα, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να εργάζεται επίσης και με ριζοσπάστες Μουσουλμάνους και τις οικογένειές τους. Μετά το θάνατο του Damian, ο Koehler διατήρησε στενή επαφή με τη Boudreau, προσπαθώντας να τη βοηθήσει να καταλάβει τι είχε συμβεί στο γιο της.
Όπως μου είπε ο Koehler, αυτό που είχε βιώσει η Boudreau αποτελούσε μια κλασική διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης. Οι φάσεις της διαδικασίας αυτής είναι εντυπωσιακά παρόμοιες μεταξύ τους, είτε το άτομο εντάσσεται σε μια αίρεση κάποιας θρησκευτικής εξτρεμιστικής ομάδας ή σε μια ομάδα νεοναζί. Στην αρχή, ο στρατολογημένος αισθάνεται ευφορία επειδή κατάφερε τελικά να βρει έναν τρόπο να κατανοήσει τον κόσμο. Προσπαθεί να προσηλυτίσει τους γύρω του και, στην περίπτωση των ριζοσπαστών Μουσουλμάνων κατά τα τελευταία χρόνια, να τους κάνει να νοιάζονται για τα δεινά των Σύριων. Στη συνέχεια επέρχεται το στάδιο της απογοήτευσης, όταν καταλαβαίνει ότι τα αγαπημένα του πρόσωπα δεν είναι δεκτικά προς το μήνυμά του. Αυτό συμβαίνει όταν αρχίζουν οι οικογενειακές συγκρούσεις· διαφωνίες ως προς τον τρόπο ντυσίματος, την κατανάλωση αλκοόλ, τη μουσική. Σε αυτό το σημείο, το άτομο που προσηλυτίζεται αρχίζει να σκέφτεται πιο σοβαρά τις συμβουλές της ομάδας του, ότι ίσως ο μόνος τρόπος για να είναι πιστός στις πεποιθήσεις του είναι να φύγει από το σπίτι του για κάποια μουσουλμανική χώρα. Στο τελικό στάδιο, το άτομο πουλάει τα υπάρχοντά του και συχνά επιδιώκει τη βελτίωση της φυσικής του κατάστασης ή παρακολουθεί κάποιο είδος πολεμικής εκπαίδευσης. Καθώς αυξάνεται η αγωνία του, κατακλύζεται από την επιθυμία να δράσει, μέχρι που τελικά θεωρεί τη βία ως τη μόνη λύση.
Έξι μήνες μετά το θάνατο του Damian, η Boudreau επισκέφθηκε τον Koehler στο Βερολίνο, ο οποίος τη σύστησε σε τρεις ακόμα μητέρες, τα παιδιά των οποίων είχαν σκοτωθεί μετά την προσχώρησή τους σε εξτρεμιστικές ομάδες στη Συρία. Είχαν όλες φέρει μαζί τους άλμπουμ φωτογραφιών και μοιράστηκαν τις αναμνήσεις τους με τους γιους τους. Βρήκαν ομοιότητες στις ιστορίες τους ως προς τον τρόπο ριζοσπαστικοποίησης των παιδιών τους. Όπως έμαθε η Boudreau, ένας από τους γιους των γυναικών είχε σκοτωθεί στην ίδια πόλη με τον Damian. Η συζήτηση με τις άλλες μητέρες έκανε τη Boudreau να αισθανθεί «λες και το μαύρο αυτό σύννεφο άρχιζε επιτέλους να εξαφανίζεται», όπως λέει η ίδια. Ο Koehler μου είπε ότι ήθελε οι γυναίκες αυτές να δουν ότι «δεν είναι οι μόνες στο σύμπαν που τους έχει συμβεί αυτό, ότι δεν θα μπορούσαν να κάνουν τίποτα».
Όταν επέστρεψε στο σπίτι, η Boudreau άρχισε να συμμετέχει ενεργά σε ακτιβιστικές δράσεις. Διαπίστωσε ότι εφόσον έγινε στην πραγματικότητα αυτό το πράγμα στην οικογένειά της, θα μπορούσε να συμβεί σε οποιονδήποτε άλλο. Με τη βοήθεια του Koehler, ίδρυσε δύο οργανώσεις, τις «Hayat Canada» και «Mothers for Life», για να βοηθήσει τους γονείς των νέων που ακολουθούσαν τη ριζοσπαστικοποίηση. Ταξιδεύει σε όλο τον Καναδά μιλώντας σε εκπαιδευτικούς, μαθητές και αστυνομικά τμήματα για το πώς να εντοπίζουν σημάδια ριζοσπαστισμού μεταξύ φίλων και συγγενών και τι πρέπει να κάνουν για αυτά. Η παρουσία της στα μέσα ενημέρωσης είναι σταθερή. «Δεν εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας», είπε η Boudreau ενώ καθόμασταν στην κουζίνα της, με τη βραχνή και επιτακτική φωνή της ως καπνίστρια. «Εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας πάνω σε θέματα ναρκωτικών, σεξ, αλκοόλ, εκφοβισμού και άλλα πολλά καθώς και τρόπους αντιμετώπισης τέτοιων καταστάσεων, αλλά δεν τα εκπαιδεύουμε καθόλου για αυτό».
Ο Koehler μου είπε ότι συνήθως υπάρχουν δύο ομάδες ανθρώπων που τα καταφέρνουν καλά με τους νεαρούς ριζοσπάστες ώστε να αρχίσει η διαδικασία αναμόρφωσής τους: πρώην ριζοσπάστες και μητέρες. «Η μητέρα είναι εξαιρετικά σημαντική για τους τζιχαντιστές του Ισλάμ», εξήγησε. «Ο Μωάμεθ είπε: «Ο Παράδεισος βρίσκεται στα πόδια της μητέρας». Θα πρέπει κανείς να πάρει την άδειά της για να ασπαστεί το τζιχάντ ή να πει αντίο». Αναφέρει ότι έχει ασχοληθεί με μαχητές, οι οποίοι προσπαθούν απεγνωσμένα να επικοινωνήσουν μία τελευταία φορά με τη μητέρα τους μέσω Skype, είτε για να της πουν αντίο είτε για να την προσηλυτίσουν ώστε να μπορέσουν να συναντηθούν στον παράδεισο. Μια Αυστριακή ΜΚΟ που ονομάζεται «Γυναίκες χωρίς σύνορα» έχει αρχίσει τη λειτουργία «σχολείων για μητέρες» σε χώρες που κλυδωνίζονται λόγω των ισλαμιστών εξτρεμιστών, όπως το Πακιστάν και η Ινδονησία, με στόχο να μάθουν πώς μπορούν να προφυλάσσουν τα παιδιά τους από τη ριζοσπαστικοποίηση. Η συγκεκριμένη ομάδα φτιάχνει ακόμα πέντε σχολεία για μητέρες στην Ευρώπη.
Και, με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι μητέρες είναι αυτές που κάνουν αυτή τη δουλειά. Στις οικογένειες παιδιών που προσηλυτίστηκαν στον ισλαμισμό, όπως ο Damian, ο πατέρας πολλές φορές απουσιάζει. Στις οικογένειες μουσουλμάνων μεταναστών της Δύσης, οι πατέρες συνήθως είναι εκεί αλλά δεν ασχολούνται. Ο Magnus Ranstorp, Σουηδός ειδικός και αντιπρόεδρος του Δικτύου ευαισθητοποίησης σε θέματα ριζοσπαστικοποίησης, μια ομάδα εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λέει ότι οι μουσουλμάνοι άνδρες αισθάνονται πολλές φορές αποδυναμωμένοι από τη Δυτική κοινωνία και παραμένουν στο παρασκήνιο. «Η μητέρα είναι ο βασικός άξονας», λέει.
Οι ειδικοί με τους οποίους μίλησα, παρατήρησαν επίσης ότι οι μητέρες και οι πατέρες που χάνουν τα παιδιά τους σε κινήματα τζιχαντιστών αντιμετωπίζουν τη θλίψη τους με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Οι πατέρες συχνά κλείνονται στον εαυτό τους νιώθοντας ενοχή και ντροπή: Είναι πολύ δύσκολο για αυτούς να παραδεχτούν στους ξένους ότι ο τρόπος ανατροφής των παιδιών τους ήταν ανεπαρκής. Οι μητέρες κάνουν το αντίθετο. Αδημονούν να μοιραστούν τη θλίψη τους με άλλα άτομα, να βουτήξουν στον κόσμο που επέλεξαν τα παιδιά τους και να μαζέψουν όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούν. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούν να αποκτήσουν έστω και λίγο έλεγχο αυτής της μυστήριας κατάστασης. «Βυθίζονται στον κόσμο τους», μου είπε ο Koehler.
Όταν την επισκέφτηκα, η Boudreau με πήρε μαζί της σε ένα τοπικό καθολικό γυμνάσιο, όπου οι περισσότεροι από τους μαθητές ήταν πρόσφυγες. Τους έδειξε ένα βίντεο που είχε φτιάξει για τον Damian. Τελειώνει με μια κοντινή λήψη του κλαμμένου προσώπου της Boudreau, η οποία μιλάει στο νεκρό γιο της. «Αισθάνθηκες φόβο όταν έφτασαν οι τελευταίες σου στιγμές;» ρωτάει. «Με ήθελες να σου κρατάω το χέρι;» Και, με πιο ήρεμη φωνή και κάπως επιπληκτικό τόνο συμπληρώνει: «Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το Θεό;»
Όλοι στην αίθουσα ήταν κάπως σαστισμένοι και απόλυτα σιωπηλοί όταν άνοιξαν και πάλι τα φώτα. Πριν ανέβει στη σκηνή και αρχίσει να απαντάει στις ερωτήσεις των μαθητών με τη βεβαιότητα που έχει αποκτήσει μετά από δεκάδες παρουσιάσεις, η Boudreau έκατσε μια στιγμή για να συνέλθει. Παρόλο που είχε δει την ταινία αμέτρητες φορές, έκλαιγε στο σκοτάδι.
Το Φεβρουάριο, η Boudreau έλαβε ένα email από μια γυναίκα στη Δανία με το όνομα Karolina Dam. «Γεια σου», έγραφε. «Θα ήθελα να μάθω περισσότερα για το έργο. Έχω χάσει και εγώ ένα γιο, ο οποίος σκοτώθηκε στη Συρία και θα ήθελα να έλθω σε επαφή με άλλες μητέρες με παρόμοια προβλήματα». Τον περασμένο Μάιο, επισκέφθηκα τη Dam στο διαμέρισμά της σε μια εργατική συνοικία της Κοπεγχάγης. Η Dam, η οποία έχει στρογγυλό πρόσωπο και έντονα χάλκινα μαλλιά, με έβαλε να καθίσω στην ηλιόλουστη τραπεζαρία της, με προσεγμένη διακόσμηση σε μοβ και λευκές αποχρώσεις και στολισμένη με ύφασμα και πλαστικά λουλούδια. Έφτιαξε αρκετό καφέ, μου προσέφερε σπιτικό φρεσκοψημένο ψωμί και μου μίλησε για το γιο της τον Lukas, τον οποίο αναφέρει σχεδόν πάντα ως «το αγόρι μου».
Ο Lukas ήταν αποτραβηγμένος ως παιδί και οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του συνήθως κατέληγαν σε σύγκρουση. Όταν ήταν δέκα, είχε διαγνωστεί με σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και διαταραχή Άσπεργκερ, αλλά στην εφηβεία, τα προβλήματα του έγιναν πιο σοβαρά. Τον σταμάτησαν ενώ οδηγούσε ένα κλεμμένο μηχανάκι. Έκλεψε το δαχτυλίδι αρραβώνων της μητέρας ενός φίλου του. Η Dam υποψιάστηκε ότι είχε ενταχθεί σε κάποια συμμορία.
Και τότε, τα πράγματα άρχισαν να φαίνονται πιο καθαρά. Ο Lukas άρχισε να δουλεύει ως μαθητευόμενος σε ένα τοπικό γκαράζ, όπου οι περισσότεροι από τους υπαλλήλους ήταν Μουσουλμάνοι. Πήραν το αγόρι και του μάθαιναν τη θρησκεία τους. Η Dam έμαθε ότι είχε προσηλυτιστεί μετά από λίγους μήνες, όταν συνειδητοποίησε ότι ο γιος της δεν έτρωγε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τηρούσε το Ραμαζάνι.
H φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση της Karolina Dam
Όπως συνέβη και με τη Boudreau, η Dam είδε αρχικά τη μετατροπή του γιου της ως «ένα μικρό θαύμα». Επιτέλους, το δυσπρόσιτο αγόρι της είχε αρχίσει να ανοίγεται. Και, όπως συνέβη και με τη Boudreau, η Dam δεν κατάλαβε τι σήμαινε η ενόχληση του Lukas μαζί της επειδή άκουγε μουσική ή γιατί επέστρεψε στο σπίτι μια μέρα κλαίγοντας με αναφιλητά και τρομοκρατημένος επειδή δεν θα μπορέσει να πάει μαζί του στον παράδεισο εκτός εάν ασπαζόταν το Ισλάμ.
Ο Lukas δεν είχε μεταμορφωθεί πλήρως. Συνέχισε να είναι συχνά θυμωμένος, έκανε τρύπες με τις γροθιές του στους τοίχους του δωματίου του. Με το φόβο για το τι μπορούσε να κάνει, η Dam συμβουλεύτηκε κοινωνικούς λειτουργούς και τον έκλεισε σε ίδρυμα, αλλά o Lukas το έσκασε. Άρχισε να ζει σε διαμερίσματα γύρω από την Κοπεγχάγη με τρεις φίλους του Ισλαμιστές που ήταν μεγαλύτεροι σε ηλικία. Η Dam τον ανέφερε ως αγνοούμενο, αλλά, όπως είπε, επειδή ο Lukas τηλεφωνούσε στο σπίτι κάθε μέρα, η αστυνομία της είπε ότι ουσιαστικά δεν ήταν αγνοούμενος. Αφού επέστρεψε σπίτι, αποφάσισε να τον ξαναβάλει σε ίδρυμα και, καθώς μάζευε τα πράγματά του, βρήκε ένα αλεξίσφαιρο γιλέκο κάτω από το κρεβάτι του. Ο Lukas ήταν μόλις 15 ετών τότε.
Το Μάιο του 2014, αμέσως μόλις ο Lukas έκλεισε τα 18, εξαφανίστηκε. Μετά από λίγες μέρες, πήρε τηλέφωνο τη Dam από τα σύνορα της Τουρκίας, λέγοντας ότι χρειαζόταν διακοπές. «Φοβήθηκα», ανακαλεί η Dam. «Είναι ακόμα παιδί, είναι ακόμα ευάλωτος, είναι ακόμα εύκολο να τον χειριστούν. Και το γεγονός ότι πήγε μόνος του, χωρίς να πει αντίο ή οτιδήποτε, είναι πραγματικά το πιο τρομακτικό! Όταν ένα παιδί δεν αποχαιρετά τη μητέρα του, κάτι πάει στραβά».
Τους μήνες που ακολούθησαν αφού έφυγε ο Lukas, επικοινωνούσε συνεχώς. «Δεν ήθελε να με αφήσει κατά κάποιο τρόπο» λέει η Dam. Της είπε ότι δούλευε στα τουρκικά στρατόπεδα προσφύγων, συσκευάζοντας ρούχα, μεταφέροντας νερό και προετοιμάζοντας φαγητό. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Jakob Sheikh, έναν Δανό δημοσιογράφο που γράφει ένα βιβλίο για τον Lukas και άλλους Δανούς τζιχαντιστές, τελικά πέρασε στη Συρία και εντάχθηκε στην Ahrar al-Sham, μια ισλαμιστική παράταξη με έδρα την επαρχία Idlib. Ωστόσο, στην αλληλογραφία με τη μητέρα του, ο Lukas ακουγόταν περισσότερο σαν πρωτοετής στο κολέγιο που του έλειπε το σπίτι του. Στις 15 Αυγούστου ο Lukas έγραψε στη Dam «Σε παρακαλώ επικοινώνησε μαζί μου». «Σε αγαπώ πολύ, μοναδική μου μαμά». Η Dam απάντησε «Πολλά φιλιά, όπου κι αν είσαι», προσθέτοντας emoji στα μηνύματά της. Όταν ρωτάει για τη γάτα, η Dam του στέλνει αρχεία ήχου με το νιαούρισμα της. Τον ρωτά αν θέλει να του καταθέσει μερικά χρήματα ακόμα στο λογαριασμό του, εν μέρει για να σιγουρευτεί ότι δεν έχει δώσει την κάρτα του σε κάποιον άλλο. Σε μια φωτογραφία του Lukas στη Συρία από εκείνη την περίοδο, έχει μόλις πλυθεί για να προσευχηθεί, το πρόσωπο και τα μαλλιά του είναι ακόμα υγρά. Φαίνεται χαρούμενος.
Στα τέλη Σεπτεμβρίου, ο Lukas εξαφανίστηκε. Παρόλο που δεν το γνώριζε η Dam, περίπου εκείνη την περίοδο η ηγεσία της Ahrar al-Sham είχε αφανιστεί σε μια επίθεση του ISIS και, στο χάος που ακολούθησε, ο Lukas εντάχθηκε στο Ισλαμικό Κράτος. Όταν ξαναεμφανίστηκε μετά από δύο μήνες, η Dam προσπάθησε να τον δελεάσει να επιστρέψει σπίτι σε μια συνομιλία τους μέσω Viber. Του είπε ότι είχε ανακαινίσει το δωμάτιο του, ότι κάλυψε τις τρύπες από τις μπουνιές του και φρέσκαρε το χρώμα, και ότι είχε βάλει κάποια χρήματα στην άκρη για το αεροπορικό του εισιτήριο για τη Δανία.
Η Dam τον πιέζει: «Πρέπει να μου πεις πότε επιστρέφεις».
«Δεν μπορώ να σου πω γιατί δεν ξέρω!»
Αυτή ήταν η τελευταία συνομιλία τους. Τη νύχτα της 28 Δεκεμβρίου του 2014, ανακαλεί η Dam, της χτύπησε την πόρτα ο Adnan Avdic, ένας από τους μουσουλμάνους φίλους του Lukas από την Κοπεγχάγη. «Χρειάστηκε πάρα πολύ ώρα για να ανέβει τη σκάλα, παρόλο που έχει μόνο τέσσερα σκαλιά», είπε η Dam. «Κόμπιαζε και ξερόβηχε στο διάδρομο, οπότε τον τράβηξα μέσα. Έκλαιγε και απέφευγε να με κοιτάξει στα μάτια». Ανήσυχη, η Dam άρχισε να ψάχνει ένα μαχαίρι σε περίπτωση που χρειαζόταν να υπερασπιστεί τον εαυτό της. «Άρχισα να του φωνάζω και τον έπιασα από το λαιμό», θυμάται. O Avdic της ξεφούρνισε ότι ο Lukas είχε τραυματιστεί. «Εκείνη ακριβώς τη στιγμή», λέει η Dam, «ήξερα ότι ήταν νεκρός».
Εκείνο το βράδυ, αφού έφυγε ο Avdic, της έστειλε ένα σύνδεσμο για μια ιδιωτική ομάδα στο Facebook. Ζήτησε να συμμετάσχει και έγινε αμέσως δεκτή. Η Dam είδε ότι κάποιος είχε αναρτήσει μια φωτογραφία του Lukas να χαλαρώνει στο πάτωμα, έχοντας δίπλα του ένα AK-47 και τη σημαία του ISIS στον τοίχο πίσω του. Καθώς συνέχισε να βλέπει και άλλες αναρτήσεις, άρχισαν κάποια βίντεο να παίζουν αυτόματα. «Έβλεπα βίντεο με αποκεφαλισμούς, βιασμούς, σφαγές - απαίσια πράγματα, απλώς και μόνο με την ελπίδα να μάθω κάτι για το αγόρι μου», θυμάται. Λίγο αργότερα, έπεσε στην αντίληψή της μια ανάρτηση στο Facebook που περιέγραφε το θάνατο του Shaheed, το οποίο ήξερε ότι ήταν το μουσουλμανικό όνομα του Lukas. Έλεγε το εξής: «Είθε ο Αλλάχ να αποδεχθεί το Δανό αδελφό μας, με το όνομα Shaheed μεταξύ των Shuhadah και να τον επανασυνδέσει με τον Αλλάχ». Η Dam φοβόταν υπερβολικά να αναρτήσει οτιδήποτε, αλλά τελικά έγραψε,
Karolinaαυτός είναι Ο ΓΙΟΣ ΜΟΥ, είναι νεκρός;
KarolinaΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ μαζί μου και πείτε μου!!!!
Ένας άνδρας με το όνομα Abu Abdul Malik της απάντησε σύντομα:
Abu Abdul MalikKarolina Dam, ουσιαστικά εσύ ήσουν η πρώτη που σκεφτόταν ο αδελφός και πώς θα μπορούσε να σε ενημερώσει.
Abu Abdul MalikΗ είδηση μπορεί να είναι δύσκολη για μια μητέρα, ανεξάρτητα του εάν πιστεύει ή όχι, καθώς η αγάπη μιας μητέρας για το παιδί της είναι κάτι ιδιαίτερο, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που καθυστέρησε... Είθε ο Αλλάχ να καθοδηγήσει τη μητέρα σε αυτό και είθε ο Αλλάχ να αποδεχθεί τον αδελφό μας.
Η Dam άρχισε να βασανίζεται από διάφορα ερωτήματα. Τι πραγματικά έκανε το αγόρι της στη Συρία; Πώς έφτασε εκεί; Αυτό που δεν μπορούσε να κατανοήσει κυρίως ήταν πώς ο κοινωνικά αμήχανος γιος της είχε αποκρύψει επιδέξια ένα τόσο μεγάλο μέρος της ζωής του από εκείνη: Η προσβολή που αισθάνεται την κάνει ακόμα να δακρύζει. Τις επόμενες εβδομάδες, ήλθε σε επαφή με δεκάδες άλλους μαχητές, οποιονδήποτε υπήρχε περίπτωση να έχει επικοινωνήσει με τον Lukas, ακολουθώντας τις σελίδες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο πιο μακριά μπορούσε. Εν μέρει, υπήρχε ένα ρεαλιστικό στοιχείο στην αναζήτηση της: Η Dam δεν έχει καμία απόδειξη για το θάνατο του γιου της και εάν δεν ήταν σε θέση να τη βρει, θα έπρεπε να περιμένει πέντε χρόνια για να λάβει το πιστοποιητικό θανάτου. «Έχω ένα αναθεματισμένο status στο Facebook!» λέει. «Δεν υπάρχει τίποτα άλλο».
Κυρίως όμως θέλει να μάθει ότι μπορεί επειδή παλαιότερα ήξερε τόσο λίγα. Η Dam μου είπε ότι είχε εφεύρει τεχνικές για να μπορεί να συνομιλεί με τζιχαντιστές και να μαθαίνει πληροφορίες. «Πρέπει να παίξεις το ρόλο της μητέρας παρόλο που έχεις διαφορετικά σχέδια». Τους θυμίζει να φάνε, τους αποκαλεί γλυκούς, τους επιπλήττει όταν είναι αγενείς.
Η Dam γύρισε την οθόνη της για να μου δείξει τη φωτογραφία ενός άλλου φίλου του Lukas από την Κοπεγχάγη, του Aziz (δεν πρόκειται για το πραγματικό του όνομα), ο οποίος θεωρεί ότι βρίσκεται στη Συρία. Μέσω αυτού, έχει μάθει κάποια πράγματα για τον Lukas. Ο Aziz της έστειλε αρχεία ήχου που είχε ηχογραφήσει ο Lukas, στα οποία ενθάρρυνε τον Aziz να συμμετάσχει στο ISIS. (Η αποστολή αρχείων ήχου είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιούν οι μαχητές ώστε να αποφύγουν την επιτήρηση, καθώς δεν γίνεται να υποκλαπούν όπως οι τηλεφωνικές κλήσεις.) Η Dam μου έδειξε κάποια από τα αρχεία. Ακούγονται και πουλιά να κελαηδούν και αυτοκίνητα που κινούνται στο παρασκήνιο. Ο Lukas γελάει, μιλώντας στους φίλους του για την «όμορφη ατμόσφαιρα». Σε ένα άλλο, ακούγεται ταραγμένος. «Οι αδελφοί και οι αδελφές μας σκοτώνονται, σφάζονται σαν κοτόπουλα, κότες, ζώα», λέει και η φωνή του είναι γεμάτη θυμό. Σε ένα άλλο, λέει στον Aziz ότι παντρεύτηκε, κάτι που είναι νέο και για τη Dam.
«Ρώτησα επί τούτου τον Aziz μήπως ξέρει εάν ο γιος μου έχει αποκεφαλίσει κάποιον». λέει η Dam. Τώρα πλέον σχεδόν του φωνάζει. «Πρέπει να ξέρω!» Οι μαχητές είναι ευγενικοί μαζί της. Της λένε ότι ο Lukas δεν συμμετέχει σε βίαιες πράξεις και υπάρχουν στιγμές που τους πιστεύει γεμάτη χαρά. Ο Sheikh, ο οποίος το έχει τσεκάρει με άλλους μαχητές και τις υπηρεσίες πληροφοριών της Δανίας, λέει ότι αυτό δεν είναι όλη η αλήθεια: Κατά τους τελευταίους μήνες του στη Συρία, ο Lukas ήταν μαχητής.
Από τότε που έφυγε ο γιος της για τη Συρία, η Dam έχει γεράσει. Το πρόσωπό της είναι καλυμμένο και αυλακωμένο από τη θλίψη. Στο μανδύα του σαλονιού έχει δημιουργήσει ένα μικρό ιερό για τον Lukas, αντί για τον κανονικό του τάφο. Στο κέντρο του υπάρχει το «βάζο της μητέρας», ένα πήλινο δοχείο με χερούλια που χρησιμοποιείται παραδοσιακά από τους Δανούς: το γεμίζουν με τρόφιμα και το πηγαίνουν σε μητέρες που έχουν μόλις γεννήσει. Καθώς ο Lukas γινόταν όλο και πιο ριζοσπαστικός ως προς την πίστη του πριν φύγει, είχε ζητήσει από τη Dam να αφαιρέσει όλα τα λογότυπα από τα μπλουζάκια του. Δεν το έκανε ποτέ αυτό, αλλά μετά το θάνατο του Lukas ανακάλυψε ότι ένα από τα μπλουζάκια του είχε μείνει άπλυτο. Μύριζε ακόμα σαν το αγόρι της. Το έβαλε σε μια πλαστική σακούλα για να κλειδώσει το άρωμα, και το αποθήκευσε στο βάζο της μητέρας.
ο Μάρτιο, ένας μαχητής του Ισλαμικού Κράτους γεννημένος στη Νορβηγία, γνωστός στους συντρόφους του ως Abo Sayf al Muhajir πυροβολήθηκε στο κεφάλι έξω από το Κομπάνι στη βόρεια Συρία. Την εβδομάδα εκείνη, η μητέρα του Torill, έτυχε να διαβάσει ένα άρθρο στην εφημερίδα για τον Lukas και πίεσε τον εαυτό της να γράψει κάτι στη Dam στο Facebook. Όταν επισκέφθηκα την Torill στο διαμέρισμά της στη Halden, μια μικρή πόλη πάνω στο νερό 75 μίλια νότια του Όσλο, ήταν ακριβώς δύο μήνες μετά το θάνατο του Abo Sayf, παρόλο που για τη μητέρα του θα είναι πάντα ο Thom Alexander. Από όλες τις μητέρες που γνώρισα, η απώλεια της ήταν η πιο πρόσφατη. Ωστόσο, δεν είχε προλάβει να σκεφτεί τι είχε συμβεί στο γιο της, επειδή κινδύνευε να συμβεί το ίδιο και στις κόρες της.
Όταν η Torill, μια μικροκαμωμένη ξανθιά γυναίκα με λεπτά χαρακτηριστικά, μου είπε την ιστορία του Thom Alexander, οι γενικές γραμμές της ιστορίας ήταν γνώριμες. Ο πατέρας ήταν απών, ο οποίος πέθανε λόγω υπερβολικής δόσης ηρωίνης όταν ο Thom Alexander ήταν επτά ετών. Ο γιος της είχε διαγνωστεί με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας στα 14. Λίγο μετά τα είκοσι συνελήφθη για μικροαδικήματα και μπήκε αρκετές φορές σε κέντρο αποτοξίνωσης λόγω του εθισμού του σε όλο και πιο σκληρά ναρκωτικά. Μια φορά, τον είχαν χαρακτηρίσει ως κλινικά νεκρό. Και τότε, ο Thom Alexander ανακάλυψε ένα αντίγραφο του Shahadah, της μουσουλμανικής δήλωσης πίστης, στο ντουλαπάκι του στο γυμναστήριο και έγινε νέος άνθρωπος. Εγκατέλειψε την ηρωίνη και άρχισε να τηλεφωνεί στη μητέρα του. Ξεκίνησε δουλειά σε ένα νηπιαγωγείο και παντρεύτηκε ένα καλό κορίτσι από το Μαρόκο. «Ήταν σαν να έπαιρνα ένα νέο γιο, έναν καλό γιο», λέει η Torill, αναστενάζοντας.
Καθώς καθόμασταν και μιλούσαμε, η Sabeen, η 17χρονη κόρη της Torill και ετεροθαλής αδελφή του Thom Alexander μπήκε στο σαλόνι. Έχει μακριά, σκούρα μαλλιά και ένα στρογγυλό, ατίθασο πρόσωπο, και φοράει φαρδιά ρούχα. Έπεσε στο διθέσιο καναπέ και γέμισε το στόμα της με καπνό για μάσημα, τον οποίο τοποθέτησε κάτω από τα χείλη της. Μετά τον προσηλυτισμό του, λέει η Torill, η παρουσία του Thom Alexander έγινε πιο αισθητή στη ζωή της Sabeen. Την έπαιρνε στο διαμέρισμά του στο Όσλο, όπως έκανε μερικές φορές και με την 28 ετών αδελφή του Sara, όπου τους μιλούσε για τη νέα του θρησκεία. «Μου δίδαξε πόσο όμορφο είναι το Ισλάμ» μου είπε η Sabeen ονειροπολώντας. Μια μέρα, τον Οκτώβριο του 2013, ο Thom Alexander πήρε μαζί του τη Sabeen στο τζαμί, όπου δύο γυναίκες της έδειξαν πώς να προσεύχεται. Την επόμενη ημέρα προσηλυτίστηκε.
Μέχρι τότε, ο πόλεμος στη Συρία ήταν πρώτη είδηση παντού, και ο Thom Alexander περνούσε τον ελεύθερο χρόνο του μαζεύοντας ρούχα για τους πρόσφυγες. Η Torill έβαλε το γιο της να της υποσχεθεί ότι δεν θα πήγαινε στη Συρία. Αλλά λίγο αργότερα, χώρισε την πρώτη του σύζυγο και παντρεύτηκε μια κοπέλα από τη Σομαλία, η οποία επέμενε να μετακομίσουν σε μουσουλμανική χώρα. Μέσα στο ίδιο έτος, είπε στη μητέρα του ότι δεν μπορούσε πλέον να κρατήσει την υπόσχεσή του.
Την άνοιξη του 2014, επισκέφτηκαν την Torill από το PST, την μυστική υπηρεσία της Νορβηγίας. Σύμφωνα με την Torill, οι πράκτορες της είπαν ότι υπάρχουν υπόνοιες ότι ο Thom Alexander ήταν μέλος του Προφήτη Ούμα, μία εξτρεμιστική ομάδα με έδρα το Όσλο, και ότι σχεδίαζε να φύγει από τη Νορβηγία για να συμμετάσχει στο Ισλαμικό Κράτος. Η PST της είπε να επικοινωνήσει μαζί τους εάν θυμόταν οτιδήποτε άλλο, κάτι που έκανε όταν συνειδητοποίησε ότι ο Thom Alexander είχε πουλήσει όλα τα υπάρχοντά του. Είχε ακούσει ότι είναι κάτι που κάνουν οι άνθρωποι πριν την αναχώρηση τους για το χαλιφάτο. Η PST, όμως, δεν αποδείχτηκε πολύ χρήσιμη. «Μου φάνηκε ότι δεν το έπαιρναν στα σοβαρά», λέει η Torill.
Η τελευταία φορά που είδε τον Thom Alexander ήταν στις 26 Ιουνίου του 2014. Ήρθε στο σπίτι της για να φτιάξει πίτσα, ντυμένος με δυτικά ρούχα, και ξυρισμένος. Μερικές φορές οι οικογένειες θεωρούν κάτι τέτοιο ως ελπιδοφόρο, ένα σημάδι ότι το παιδί τους επιστρέφει προς την κοσμική ζωή. Αλλά η Torill είχε ακούσει ότι αυτό ήταν ακόμα κάτι που έκαναν οι νεαροί άνδρες αμέσως πριν πάνε στη Συρία. Είχε σχεδιάσει διάφορους τρόπους για να σταματήσει τον Thom Alexander από το να φύγει, εάν ποτέ γινόταν κάτι τέτοιο. Θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το ιστορικό του με τον εθισμό και την εγκληματικότητα για να συλληφθεί. Θα μπορούσε να πάει στο αεροδρόμιο και να πάθει υστερία. Αλλά καθώς τον παρακολουθούσε να φτιάχνει τη ζύμη της πίτσας, αισθανόταν παράλυτη. Αισθανόταν τόσο έκπληκτη και τρομοκρατημένη, όπως είπε, που δεν μπορούσε να θυμηθεί τίποτα από όσα συνέβησαν εκείνη την ημέρα.
Η φωτογραφία είναι ευγενική παραχώρηση της Torill.
Αφού ο Thom Alexander έφυγε από το σπίτι της, οι άνθρωποι από τον Προφήτη Ούμα τον πήγαν στο αεροδρόμιο. Η Torill είχε δίκιο: Είχε ξυρίσει τη γενειάδα του και φορούσε δυτικά ρούχα όχι επειδή επανερχόταν στον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής, αλλά, για να μπορέσει να περάσει πιο εύκολα από την υπηρεσία ασφαλείας του αεροδρομίου και τον έλεγχο στα σύνορα. Παρά το γεγονός ότι η PST παρακολουθούσε τον Thom Alexander, δεν τον εμπόδισαν από το να αποκτήσει διαβατήριο και να φύγει από τη χώρα. Ο Thom Alexander πήρε τηλέφωνο την Torill από τη Συρία λίγες ημέρες αργότερα. Πανικοβλημένη, κάλεσε την PST κλαίγοντας για να τους πει ότι ο γιος της είχε φύγει. Της απάντησαν «Ευχαριστούμε, έχετε κάτι άλλο;», όπως θυμάται.
Ο Thom Alexander έπαιρνε περιστασιακά τηλέφωνο στο σπίτι και έγραφε μηνύματα στη μητέρα του μέσω Facebook. Της είπε ότι οδηγούσε ένα φορτηγό στην Raqqa, την πρωτεύουσα του Ισλαμικού Κράτους. Της έστειλε βίντεο από το διαμέρισμά του και από το δρόμο, καθώς και από το εστιατόριο, όπου αυτός και οι σύντροφοί του έτρωγαν ψητό κοτόπουλο. «Εκατό τοις εκατό χαλάλ», είπε όλο ενθουσιασμό. Όταν μιλούσε στο Skype με τη Sabeen, παρατήρησε ότι κρατούσε τη συζήτηση επικεντρωμένη σε εκείνη. Μια φορά, όταν επισκεπτόταν την οικογένειά του πατέρα της στο Πακιστάν, ο Thom Alexander της ζήτησε να του βρει μια γυναίκα από εκεί. «Έψαξα γύρω μου, αλλά καμιά δεν ήταν διαθέσιμη», ανακαλεί η Sabeen, χαμογελώντας ντροπαλά.
Μια μέρα, έπεσε μια βόμβα 150 πόδια από το σημείο όπου καθόταν ο Thom Alexander, σκοτώνοντας αρκετά παιδιά. «Εάν θέλεις μπορώ να σου στείλω φωτογραφίες παιδιών για να δεις», έγραψε στη μητέρα του. Η Torill κοίταξε προς τα πάνω με οργή καθώς διάβαζε δυνατά αυτό το μήνυμα. Κοιτάει την αλληλογραφία τους, κάτι που δεν έχει κάνει από τότε που πέθανε ο γιος της. Τη ρωτάω πώς νιώθει διαβάζοντάς τη συνομιλία τώρα. «Ω, δεν αισθάνομαι τίποτα, απλά το διαγράφω», λέει, και περνάει το χέρι της μπροστά από το πρόσωπό της. Σε ένα άλλο μήνυμα, τον ρωτάει εάν έχει δει αποκεφαλισμούς. «Όχι», της απαντά, «αλλά έχω δει τα αποκεφαλισμένα κεφάλια που είναι πεταμένα εδώ κι εκεί». Και συμπλήρωσε τη φράση του με ένα χαμογελαστό πρόσωπο. Στα τέλη Μαρτίου, ο Ubaydullah Hussain, ο ηγέτης του Προφήτη Ούμα, πήρε τηλέφωνο την Torill για να της πει ότι ο Τhom Alexander ήταν νεκρός. 1
Καθίσαμε στο μπαλκόνι της Torill στο Halden, κοιτάζοντας την καταπράσινη μικρή πόλη. «Ήμουν ευτυχισμένη, πιο ευτυχισμένη από τους περισσότερους ανθρώπους», λέει ο Torill, με το πρόσωπό της εντελώς ανέκφραστο πίσω από τα μεγάλα γυαλιά ηλίου. «Αλλά τώρα δεν ξέρω πώς να ζήσω». Μερικές φορές απογοητεύεται πλήρως από αυτά που της λένε οι άλλοι. Ο γείτονας που μένει από κάτω της είπε ότι ήταν κακή μητέρα. «Αν ήταν γιος μου», θυμάται να της λέει ο γείτονας, «θα του είχα κόψει τα χέρια». Μου είπε πως υπάρχουν μέρες «που θέλω να μου κάνουν λοβοτομή. Τόσο πολύ με πληγώνει».
Ωστόσο δεν μπορεί να σταματήσει να θρηνεί. Αφότου έφυγε ο Thom Alexander, η Torill επικοινώνησε τηλεφωνικά με δύο νεαρούς Μουσουλμάνους, οι οποίοι εργάζονται για την αποριζοσπαστικοποίηση των νέων της Νορβηγίας, τον Yousef Bartho Assidiq και τον Faten Mahdi al-Hussaini. Είχε ακούσει για αυτούς στην τηλεόραση. Αφού πέθανε ο Thom Alexander, οι δυο τους μετακόμισαν ουσιαστικά με την οικογένεια για να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Η Sabeen ξεσπούσε, προσπαθώντας να τραβήξει την προσοχή. Η μακάβρια φωτογραφία του πτώματος του αδελφού της πυροδότησε κάτι καταστροφικό μέσα της. Δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί στο σχολείο ούτε να φάει στην καφετέρια. «Ένιωθα ότι με κοιτούσαν όλοι επίμονα», λέει. «Μου αρέσει να με προσέχουν, αλλά όχι με αυτό τον τρόπο». Ο Assidiq και ο Mahdi συνειδητοποίησαν ότι μιλούσε συχνά στο διαδίκτυο με τον Hussain, τον επικεφαλής της ομάδας Προφήτης Ούμα. Στη συνέχεια, οι συνομιλίες μετατράπηκαν σε φλερτ.
Το βράδυ πριν από το μνημόσυνο του Thom Alexander, η Sabeen συνελήφθη για ανάκριση από την αστυνομία, και στη συνέχεια ενημέρωσε τον Assidiq και το Mahdi ότι σε λίγες μέρες θα το έσκαγε με τον Hussain. Οι ακτιβιστές ήλθαν σε επαφή με τον δήμο της Halden, ο οποίος τους έδωσε αρκετά χρήματα για να στείλουν τη Sabeen για διακοπές στην Ελλάδα ώστε να μείνει μακριά του. Μόνο όταν η Sara έκανε μήνυση εναντίον του, ο Hussain σταμάτησε να επικοινωνεί με τη Sabeen. Ο Assidiq και ο Mahdi της πήραν το διαβατήριο.
Και τότε, αμέσως μόλις φαινόταν ότι η Sabeen είχε αποφύγει τον κίνδυνο, η Sara βρέθηκε υπό την κυριαρχία του Προφήτη Ούμα. Τον Ιούνιο, παντρεύτηκε τον εκπρόσωπο της ομάδας, Omar Cheblal. Η τελετή έγινε στο Skype, καθώς ο Cheblal είχε μόλις απελαθεί από τη Νορβηγία, αφού θεωρήθηκε απειλή για την ασφάλεια της χώρας. Από τότε έχουν χωρίσει, και ο Assidiq με τον Mahdi έχουν πάρει και το διαβατήριο της Sara.
Όπως μου είπε ο Ranstorp, ειδικός σε θέματα αποριζοσπαστικοποίησης στην Ε.Ε., δεν πρόκειται για ασυνήθιστο φαινόμενο. Όταν οι προσηλυτισμένοι φτάνουν στη Συρία, πολλοί από αυτούς προσπαθούν να πείσουν τα αδέλφια τους να πάνε και αυτά εκεί. Αφού πεθάνει ένας μαχητής, οι υπεύθυνοι στρατολόγησης συχνά στοχεύουν τις οικογένειες τους, με την ελπίδα ότι θα προσφέρουν και άλλα από τα παιδιά τους. Όσο για τα αδέλφια, μερικές φορές να πάνε με το μέρος των τζιχαντιστών ως ένας μηχανισμός αντιμετώπισης, λέει ο Koehler: «Για να βγάλουν κάποιο νόημα από όλα αυτά, μπορεί να αρχίσουν να ψάχνουν για οτιδήποτε ώστε να αιτιολογήσουν το θάνατο και καταλήγουν να εντάσσονται εκεί». Όπως μου είπε ο Ranstorp, αφότου ένα παιδί «αγκαλιάσει» το μαχητικό Ισλάμ, «Πρέπει να θεραπεύσουμε όλη την οικογένεια».
Το ερώτημα του πώς θα μπορούσαν να σώσουν ένα παιδί που κινδυνεύει να ριζοσπαστικοποιηθεί αποτελεί συνεχή ανησυχία για πολλές μητέρες. Η Dam, για παράδειγμα, κατηγορεί τον εαυτό της επειδή δεν βοήθησε το Lukas να βρει μια πιο υγιή μουσουλμανική ταυτότητα. «Θα έπρεπε να πηγαίνω η ίδια τον Lukas, μία ή δύο φορές την εβδομάδα, σε έναν καλό ιμάμη και να τον περιμένω στο αυτοκίνητο», λέει. «Κάθε μητέρα προσηλυτισμένου πρέπει να το κάνει αυτό. Τα παιδιά δεν ξέρουν τη διαφορά, και δεν το ξέρουμε γιατί δεν είμαστε Μουσουλμάνοι».
Η Torill είχε κάποια κατανόηση του τι είχε δει, περισσότερο από τους άλλους. Ήξερε ότι ο Thom Alexander είχε ενταχθεί στη μάχη κατά της Συρίας και τον έκανε να ορκιστεί ότι δεν θα πάει. Κάλεσε τις μυστικές υπηρεσίες τρεις φορές. Και όμως, όπως ανακάλυψε, στις περισσότερες δυτικές χώρες είναι τρομερά δύσκολο να παρέμβει η κυβέρνηση. Σε καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν είναι παράνομο το ταξίδι στη Συρία, πόσο μάλλον στην Τουρκία. Οι στρατηγικές στρατολόγησης του ISIS, όπως αναφέρει Ranstorp, είναι πολύ πιο γρήγορες σε σχέση με την αδέξια γραφειοκρατία της Δύσης. Η ομάδα ενθαρρύνει τώρα τους υπεύθυνους στρατολόγησης να σπάνε τα δρομολόγια τους μέχρι και στα τέσσερα για να αποφύγουν τον εντοπισμό. Ορισμένοι μαχητές από την Ευρώπη επωφελούνται των ανοικτών συνόρων της Ε.Ε. και πηγαίνουν στην Τουρκία οδικώς μέσω Βουλγαρίας.
Ακόμη και σε περιπτώσεις ανηλίκων, οι κυβερνήσεις συχνά αδυνατούν να επιβάλουν την εξουσία τους ώστε να μην πάνε στη Συρία. Μετά το θάνατο του Lukas, η Dam ίδρυσε μια ομάδα με τον όνομα «Γιοι και Κόρες για Μητέρες από τη Σκανδιναβία». Μια γυναίκα από τη Δανία, με την οποία μιλάει συχνά, γράφει στον τύπο με το όνομα Μίριαμ. Η Μίριαμ είναι Μουσουλμάνα και κατάλαβε αμέσως τον κίνδυνο, όταν ο γιος της, Karim (δεν πρόκειται για το πραγματικό του όνομα) άρχισε να συσχετίζεται με ριζοσπάστες ισλαμιστές στην Κοπεγχάγη. Ειδοποίησε τις αρχές, κατέστρεψε το διαβατήριό του και φρόντισε η δανική κυβέρνηση να σημειώσει το φάκελό του ώστε να μην μπορεί να εκδώσει νέο. Μέσα σε τέσσερις μήνες, ο Karim, ο οποίος ήταν 17 τότε, βρισκόταν στη Συρία. Πλαστογράφησε την υπογραφή του πατέρα του στο έγγραφο γονικής συναίνεσης ώστε να μπορέσει να πάρει νέο διαβατήριο. (Τελικά η Dam κατάλαβε ότι ο Karim και ο Lukas ήταν φίλοι και ότι ο Karim της είχε στείλει το μήνυμα που έλεγε ότι ο Lukas «έχει γίνει κομματάκια».)
Το πρόβλημα οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η στρατολόγηση του ISIS είναι τόσο νέο φαινόμενο που οι προσπάθειες αντιμετώπισης του βρίσκονται ακόμα σε αρχικά στάδια. Πολλές δυτικές χώρες μόλις που αρχίζουν να σκέφτονται τη στρατολόγηση των τζιχαντιστών από τη σκοπιά της πρόληψης, αντί για μεθόδους τιμωρίας ή επανένταξης. Συχνά, γονείς όπως η Torill που κρούουν πραγματικά τον κώδωνα του κινδύνου αντιμετωπίζονται απλώς ως πηγές πληροφοριών. Και πολλές κυβερνήσεις δεν είναι καν πρόθυμες να φέρουν πίσω τους ριζοσπάστες αφού έχουν φύγει από τη χώρα: Ένας Αμερικανός αξιωματούχος μου είπε κατ' ιδίαν ότι οι ΗΠΑ θα προτιμούσαν οι ξένοι μαχητές να πεθάνουν στη Συρία παρά να επιστρέψουν στο σπίτι τους.
Εν τω μεταξύ, οι ακτιβιστές που μάχονται κατά της ριζοσπαστικοποίησης έχουν τρομερά ανεπαρκείς πόρους. Τα σχολεία για μητέρες που λειτουργούν από τις Γυναίκες χωρίς Σύνορα δεν θα ξεκινήσουν για άλλο ένα χρόνο. Ο Assidiq και ο Mahdi, οι ακτιβιστές με έδρα το Όσλο που έσωσαν τις κόρες της Torill, δεν έχουν λάβει καθόλου χρηματοδότηση από την κυβέρνηση για την οργάνωση τους με όνομα «Just Unity». Χρωστάνε και οι δύο αρκετούς μήνες ενοικίων. Ο Ranstorp και η ομάδα εργασίας του είναι απλά μια ομάδα εργασίας. Οι συζητήσεις τους, μου είπε, είναι «σε πολύ βασικό επίπεδο». «Δεν έχουμε τα νομικά μέσα» λέει. «Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τους καθυστερήσουμε».
Ένα πρωινό του Μαΐου, δύο μικροσκοπικές γυναίκες, η Dominique Bons και η Valerie, κάθισαν και περίμεναν στο σταθμό τρένων Gard du Nord στο Παρίσι. Και οι δύο φορούσαν τζιν εκείνο το ζεστό ανοιξιάτικο πρωινό και είχαν κοντά μαλλιά. Υπήρχαν πολλοί άνθρωποι γύρω τους, αλλά οι δύο γυναίκες ήταν χαμένες στη χαρούμενη συζήτησή τους. Ένα τρένο από τις Βρυξέλλες έφτασε, και σύντομα είδαν την Saliha Ben Ali να μετακινείται ανάμεσα στον κόσμο με μια μικρή βαλίτσα. Υπήρξε έκρηξη χαράς από τις τρεις γυναίκες, όπως όταν συναντιούνται και πάλι παιδικοί φίλοι. Για το υπόλοιπο της ημέρας, οι τρεις γυναίκες πήγαν σε διάφορες καφετέριες, μιλούσαν, έπιναν καφέ και μοχίτο και γελούσαν ασταμάτητα. Η ανακούφισή τους που ήταν όλες μαζί ήταν απίστευτη.
Αυτή ήταν η μοναδική φορά που είδα να ανακουφίζεται το βάρος που αισθάνονται αυτές οι γυναίκες, όταν βρίσκονταν με άλλες μητέρες σαν αυτές. Είναι μία από τις λίγες φορές που αισθάνονται «ότι δεν είναι κακές μητέρες», όπως μου είπε η Ben Ali. Τις περισσότερες φορές, βασανίζονται από παρεξηγήσεις και επικρίσεις. Η Torill μου είπε ότι πήγε να δει έναν ψυχολόγο, ο οποίος τη συμβούλευσε να αντιμετωπίσει τον πόνο της γράφοντας στον Thom Alexander και λέγοντάς του να «φάει σκατά». «Είπε ότι κάθε άνθρωπος που συμμετέχει στο ISIS αξίζει μια σφαίρα στο κεφάλι», λέει η Torill. Οι φίλοι γυρίζουν την πλάτη και πολλές γυναίκες θεωρούν ότι οι σύζυγοι ή οι σύντροφοί τους δεν μπορούν να κατανοήσουν την ανάγκη τους να μιλούν συνεχώς για τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, ο σύντροφος της Boudreau δεν μπορεί να καταλάβει γιατί ένα χρόνο μετά το θάνατο του Damian συνεχίζει να είναι προσκολλημένη σε αυτό.
Με τις άλλες μητέρες, δεν χρειάζεται να εξηγείς πολλά. Απλώς ξέρουν. Η Torill και η Dam δεν έχουν συναντηθεί ποτέ, καθώς καμία από τις δύο δεν έχει τα χρήματα για το ταξίδι, αλλά μιλάνε συνεχώς διαδικτυακά, μέσω Facebook Messenger και Skype. Για την Torill, η Dam είναι ειδική. «Το βίωσε πριν από εμένα και μου λέει πώς θα αισθανθώ στη συνέχεια, λέει η Torill. Η Boudreau έχει βρει, επίσης, παρηγοριά σε αυτές τις εικονικές συναντήσεις. «Είναι αστείο, μιλάω με την Karolina μέσω Skype, ή με κάποια από τις άλλες μητέρες μέσω Skype, και κάτι θα συμβεί και αμέσως μετά βάζουμε όλες τα κλάματα». Λέει ότι οι συνομιλίες τους τις κάνουν να αισθάνονται σαν «να είμαστε ακόμα άνθρωποι».
Η Bons, η Ben Ali και η Valerie έχουν δημιουργήσει μια βαθιά φιλική σχέση, παρόλο που οι δρόμοι τους δεν θα διασταυρώνονταν ποτέ εάν δεν είχε συμβεί αυτό στα παιδιά τους. Η Bons, μια μικροκαμωμένη 60χρονη συνταξιούχος του στρατού από την Τουλούζη, με βαμμένα ξανθά μαλλιά και εντυπωσιακό μπλε μάτια, έχασε δύο παιδιά από το ISIS. Ο γιος της Nicolas και ο θετός γιος της Jean-Daniel έφυγαν για τη Συρία το Μάρτιο του 2013. Ο Jean-Daniel είχε πεθάνει μέχρι τον Αύγουστο, σε ηλικία 22 ετών, και τον Δεκέμβριο, η Bons έλαβε ένα γραπτό μήνυμα που έλεγε ότι ο Nicolas ήταν νεκρός στα 30 του. Όπως φαίνεται, είχε οδηγήσει ένα φορτηγό γεμάτο εκρηκτικά σε ένα κτίριο στην Homs.
Η Ben Ali, μια παχουλή γυναίκα με σοκολατένια μάτια που προδίδουν τη θλίψη της, είναι Μουσουλμάνα, αλλά φοράει φαρδιά παντελόνια και δεν καλύπτει τα μαλλιά της. Και τα τέσσερα παιδιά της γεννήθηκαν στο Βέλγιο. «Εφαρμόζω διακριτικά τις ισλαμικές μου πεποιθήσεις» είπε η Ben Ali όταν μιλήσαμε για πρώτη φορά την άνοιξη. Αλλά αυτή η διακριτικότητα δεν ήταν αρκετή για το δεύτερο γιο της, Sabri. Τον Αύγουστο του 2013, έφυγε από το σπίτι χωρίς να πει τίποτα. Μετά από τέσσερις ημέρες, έστειλε στη Ben Ali ένα μήνυμα στο Facebook: «Μαμά, είμαι στη Συρία, και θα είμαστε μαζί στον ουρανό». Προσπαθούσε για μήνες να τον συνεφέρει. «Υπάρχουν επτά προϋποθέσεις για να είναι τζιχάντ» εξηγεί. «Για μένα, ο πόλεμος στη Συρία δεν είναι τζιχάντ ... Είναι ένας εμφύλιος πόλεμος». Οι προσπάθειες που έκανε ήταν σύμφωνες προς τις συμβουλές του Koehler· χρήση της μουσουλμανικής θεολογίας για να διασπαστεί ο προγραμματισμός. Αλλά, ο Sabri δεν είχε τίποτα από αυτά. Αφού σκοτώθηκε ο γιος της, ο μουσουλμάνος γείτονας της Ben Ali στις Βρυξέλλες, της είπε, «Ο γιος σου είναι μάρτυρας. Τώρα κλείστε την πόρτα και μην μιλάς πια για αυτόν». Του απάντησε ότι δεν θα σταματήσει ποτέ να μιλάει για τον Sabri, και ο γείτονας έκοψε κάθε σχέση μαζί της.
Ο Sabri (πάνω αριστερά) και η οικογένειά του. Η φωτογραφία είναι μια παραχώρηση της Saliha Ben Ali
Η Valerie, η οποία ζήτησε να μην χρησιμοποιηθεί το επίθετό της, είναι η μόνη μητέρα που συνάντησα και το παιδί της είναι ακόμα ζωντανό. Η 18χρονη κόρη της, Léa (δεν πρόκειται για το πραγματικό της όνομα), ζει κάπου στο Χαλέπι. Στα 16 της η Léa, εν αγνοία της Valerie, γνώρισε έναν 22χρονο άνδρα από την Αλγερία, ο οποίος την προσηλύτισε και την οδήγησε σε ριζοσπαστικοποίηση. Στις 5 Ιουνίου του 2013, η Léa αγκάλιασε και φίλησε τη μητέρα της μετά το δείπνο, έφυγε από το σπίτι και εξαφανίστηκε. Η Valerie σκέφτηκε ότι είχε πέσει θύμα απαγωγής, αλλά η Léa και ο Αλγερινός κατάφεραν τελικά να φτάσουν στη Συρία. Η Valerie θέλει να επιστρέψει σπίτι η κόρη της, με την ανάγκη της να έχει γίνει σχεδόν ζωώδης. Αλλά καταλαβαίνει επίσης ότι, κατά κάποιο τρόπο, η Léa δεν είναι πλέον το παιδί της. Τα τηλεφωνήματα και οι συνομιλίες της στο WhatsApp ακούγονται προγραμματισμένες, ρομποτικές. Περίπου πριν από δέκα μήνες, η Léa γέννησε ένα αγοράκι, και μαλάκωσε κάπως ο τόνος της. Κάποιες φορές ζητάει συμβουλές από τη Valerie για την ανατροφή του παιδιού και η Valerie πιστεύει ότι η κόρη της την καταλαβαίνει καλύτερα πλέον που είναι και εκείνη μητέρα. Ωστόσο, η Valerie ξέρει ότι ακόμα και αν μπορούσε με κάποιο τρόπο να σώσει τη Léa και το μωρό της, θα ήταν απελπιστικά δύσκολο να επανεντάξει τη Léa σε ένα φυσιολογικό τρόπο ζωής. Αυτή η κατάσταση αναστολής είναι εξαντλητική για εκείνη. «Αν μου έλεγαν ότι η κόρη μου ήταν νεκρή μπορεί να ήταν ευκολότερο» λέει η Valerie κλαίγοντας.
Αλλά οι μητέρες δεν ήθελαν να συζητήσουν για τα παιδιά τους εκείνο το απόγευμα στο Παρίσι. Ήθελαν να πουν για τον ακτιβισμό και τις ατελείωτες ερωτήσεις από τα μέσα ενημέρωσης, σε ποιους δημοσιογράφους θα επέλεγαν να μιλήσουν και ποιους έπρεπε να αποφύγουν. Περιέγραψαν τηλεοπτικά συνεργεία που εισέβαλαν στα σπίτια τους για μέρες και συζητούσαν πώς γινόταν όλο και πιο δύσκολο να πείσουν τις οικογένειές τους να συμμετάσχουν κάθε φορά. Η δημοσιότητα κατέληξε να είναι πολύ πιο δύσκολη από ότι είχαν φανταστεί. Τους είχαν δώσει διάφορους χαρακτηρισμούς και τις κατηγορούσαν ότι είχαν αποτύχει ως γονείς. Νόμιζαν ότι ο ακτιβισμός θα τις βοηθούσε να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αλλά κάθε συνέντευξη τις βύθιζε εκ νέου στο χειρότερο πράγμα που τους συνέβη ποτέ. «Δεν μπορώ να μιλάω για αυτό 24 ώρες την ημέρα» γκρίνιαξε η Valerie. «Δεν μπορώ να ζήσω έτσι».
Και όμως, από τότε που έφυγαν τα παιδιά τους, το ISIS έχει γίνει ολόκληρο το σύμπαν για αυτές τις μητέρες». Είναι ειδικές στη γεωγραφία της Συρίας, στις παρατάξεις που υπάρχουν κατά τον τετραετή πόλεμο και μιλούν άπταιστα τη γλώσσα του τζιχάντ. Όταν αυτοί οι νέοι άνδρες και γυναίκες πήγαν στη Συρία, οι μητέρες τους πήγαν μαζί τους, πώς θα μπορούσαν άλλωστε να μην πάνε; Μερικές φορές, αυτό συνεπάγεται κάτι περισσότερο από το ότι τους ακολουθούν στα βάθη των κοινωνικών δικτύων του ISIS. Αυτή την άνοιξη, η Ben Ali και δύο άλλες μητέρες προσπάθησαν να πάνε στη Συρία, για να δουν τι έζησαν οι γιοι τους στους τελευταίους μήνες της ζωής τους. Τις σταμάτησαν οι αρχές της Τουρκίας στα σύνορα, αλλά η Ben Ali μου είπε ότι βλέποντας τη μιζέρια των Σύριων προσφύγων, της έδωσε κάποια ιδέα γιατί ο γιος της την άφησε. «Τώρα μπορώ να πω ότι ο γιος μου είχε μεγάλο θάρρος» λέει. Όπως μου είπε ο Ranstorp, η αναζήτησή της δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη. «Υπάρχουν πολλοί γονείς που αναζητούν για τα παιδιά τους στην Τουρκία ή προσπαθούν να πάνε στη Συρία ... Ορισμένοι μάλιστα έχουν φυλακιστεί από το Ισλαμικό Κράτος».
Προς το παρόν, καμία από αυτές της μητέρες δεν μπορεί να παραιτηθεί από αυτό. Η παραίτηση σημαίνει ότι θα δουν τα παιδιά άλλων μητέρων να πέφτουν κάτω από την κυριαρχία ριζοσπαστικών ιμάμηδων και να καταλήγουν ως βομβιστές αυτοκτονίας. Η παραίτηση σημαίνει διάρρηξη της σύνδεσης με τα παιδιά τους. Μέσω του ακτιβισμού και της ατέρμονης αναζήτησης για απαντήσεις, κάθε μία από αυτές έχει βρει το δικό της τρόπο να κρατάει ζωντανό το παιδί της, ανεξάρτητα από το ψυχικό κόστος. Η Dam μου είπε ότι κάθε μέρα που ξυπνάει, παραμένει σε λήθη για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, μια σύντομη στιγμή που μοιάζει με την παλιά της ζωή. Και τότε, λέει, «Είναι σαν να αναζητώ πληροφορίες σε έναν εντελώς καινούριο κόσμο που δεν ήξερα καν ότι υπήρχε».
Η Boudreau κάθεται σε ένα ψηλό σκαμνί στο τραπέζι στη μικρή της κουζίνα, η οποία χρησιμεύει και ως το γραφείο της. Μιλούσε στο τηλέφωνο με τον πατέρα μιας νεαρής γυναίκας με το όνομα Hoda, η οποία είχε φύγει από το σπίτι της στην Αλαμπάμα για να ενταχθεί στο ISIS στη Συρία. Η Boudreau άκουγε με προσήλωση καθώς ο πατέρας περιέγραφε πώς τον προετοίμαζε η Hoda για το θάνατό της. Στην Ιορδανία είχαν ενταθεί οι αεροπορικές επιδρομές, και οι άνθρωποι γύρω της πέθαιναν.
«Το μόνο που θέλω είναι να μπορέσω να σε υποστηρίξω με όποιο τρόπο μπορώ» του είπε η Boudreau με τρομερή εμπάθεια στη φωνή της. «Ακόμα και αν θέλεις απλά να ουρλιάξεις και να κλάψεις και να φωνάξεις, ή αν απλά θέλεις να βρεις διαφορετικούς ανθρώπους για υποστήριξη και για συμβουλές, πρέπει απλά να μου το πεις και θα κάνω ότι μπορώ για να σε βοηθήσω».
Μετά το τηλεφώνημα, η Boudreau είχε δέκα λεπτά για να πάει στο σούπερ μάρκετ και να αγοράσει ένα-δυο κουτιά σούπας ντομάτα και πακέτα με μακαρόνια για βραδινό. Στη συνέχεια, πήγε στην άλλη άκρη της πόλης για να πάρει τη θετή της κόρη Paige από το σχολείο. Καθώς περιμέναμε στο αυτοκίνητο, η Boudreau έδωσε μια μεγάλη συνέντευξη κλαίγοντας στο BBC μέσω του κινητού τηλεφώνου της. Όταν η Paige, ένα ψηλόλιγνο κορίτσι με γυαλιά, φόρεσε τη ζώνη στο πίσω κάθισμα, η φωνή της Boudreau ήταν ακόμη συγχυσμένη, και απαντούσε απότομα στα κορακίστικα της Paige. Έπρεπε να φτάσει σπίτι και να ταΐσει τα παιδιά πριν από μια τηλεδιάσκεψη με αντιπροσώπους από την κοινότητα της Σομαλίας στο Έντμοντον, οι οποίοι προσπαθούσαν να λάβουν κρατική χρηματοδότηση για μια πρωτοβουλία αποριζοσπαστικοποίησης. Και έπρεπε να φτιάξει τα πράγματά της: Στις 6 το πρωί, θα έφευγε για το Μόντρεαλ για να μιλήσει σε ένα τοπικό τοκ σόου και να συναντήσει τη μητέρα ενός νεαρού άνδρα που πυροβόλησε το κτίριο του Καναδικού Κοινοβουλίου τον περασμένο Οκτώβριο. Η Boudreau έβαλε τα μακαρόνια να γίνονται και βγήκε από το δωμάτιο για να απαντήσει σε μια ακόμα κλήση από τον τύπο. Ο Luke και ένας φίλος ήρθαν σπίτι από το σχολείο με δύο γιγαντιαία κόκκινα Slurpees και πήγαν στην πίσω αυλή για παιχνίδι. Η Paige παρακολουθούσε αδιάφορα τηλεόραση. Τα μακαρόνια συνέχιζαν να βράζουν χωρίς να τα προσέχει κανείς.
Ήμουν έτοιμος να σώσω την κατάσταση, όταν έφτασε σπίτι ο Mike, ο σύντροφος της Boudreau από τη δουλειά του σε ένα τοπικό εργοτάξιο σκονισμένος και εξαντλημένος. Όταν απολογήθηκα για την εισβολή, μουρμούρισε ότι μακάρι να ήμουν ο πρώτος δημοσιογράφος που έβρισκε στο σπίτι του. Του ζήτησα εάν ήθελε να μου μιλήσει για αυτή την ιστορία. «Ω, δεν θέλω καν να το σκεφτώ» είπε. «Ζω στο δικό μου ροζ σύννεφο». Άνοιξε μια μπύρα, ζήτησε συγνώμη και αποχώρησε.
Η Boudreau έφαγε γρήγορα ένα πιάτο μακαρόνια, χαμένη στις σκέψεις της, μιλώντας μόλις και μετά βίας στον Mike και την Paige, που κάθονταν και έτρωγαν μαζί της. Μετά πήγε στον καναπέ λίγο παραπέρα και κάλεσε τον αριθμό της τηλεδιάσκεψης με τους Σομαλούς. Το πρόσωπό της φωτίστηκε, η φωνή της έγινε πιο δυνατή, γεμάτη γέλιο και ενθουσιασμό. Ξαφνικά φαινόταν πλήρως απορροφημένη. Η Paige και ο Mike συνέχισαν να τρώνε σιωπηλά, ψιθυρίζοντας περιστασιακά μεταξύ τους, προσπαθώντας να μην ενοχλήσουν το τηλεφώνημα. Μετά, περπατώντας στης μύτες των ποδιών τους, βγήκαν έξω για παγωτό.
Ο Koehler μου είπε ότι η Boudreau «χρησιμοποιεί τα τραύματά της με εποικοδομητικό τρόπο». Αλλά, κατά κάποιο τρόπο, έχει επιλέξει να βάλει το νεκρό γιο της πάνω από την οικογένειά της. Περνάει τις περισσότερες μέρες της στον κόσμο του Damian και όχι στον δικό τους, κάτι που έχει πραγματικά αντίκτυπο στις ζωές τους. Η δουλειά της ως λογίστρια έχει επιβραδυνθεί στο ελάχιστο. Δεν μπορεί να βρει δουλειά πλήρους απασχόλησης, το οποίο αποδίδει στο γεγονός ότι έχει βγει δημόσια ως μητέρα ενός μαχητή του ISIS. Ο ακτιβισμός απλώς αυξάνει την οικονομική πίεση: Συνολικά πλήρωσε πάνω από $1.000 για το τηλέφωνο τον Μάιο και τον Ιούνιο.
Εν τω μεταξύ, ο αντίκτυπος του θανάτου του γιου της εξακολουθεί να επηρεάζει την οικογένεια. Το περασμένο καλοκαίρι, η Hope, η 13χρονη ετεροθαλής αδελφή του Damian, έφυγε για να ζήσει με τον πατέρα της. Δεν μιλούσε με τη Boudreau για 12 μήνες. Ο Luke κάνει θεραπεία και έχει διαγνωστεί με διαταραχή προσαρμογής. Είναι ένα κοντό αγόρι με λεπτά ξανθά μαλλιά και γρήγορα, έξυπνα μάτια και μου είπε ότι αισθάνεται εξοστρακισμένος στο σχολείο. «Λένε ότι μιλάω πολύ για αυτό και ότι δημιουργώ δράματα» εξήγησε. Μερικές φορές θυμώνει με τον Damian επειδή παραβίασε τον όρκο του να επιστρέψει στο σπίτι μετά από τέσσερα χρόνια στην Αίγυπτο. Μερικές φορές κατηγορεί τον εαυτό του και αναρωτιέται εάν ήταν πολύ σκληρός με τον αδελφό του όταν συνήθιζαν να παλεύουν. «H μόνη στιγμή που μπορώ να είμαι ευτυχισμένος είναι όταν κοιμάμαι», είπε.
Νωρίτερα το απόγευμα, όπως καθόμασταν στο μπαλκόνι της Boudreau και καπνίζαμε, μου είπε ότι ο Damian δεν ήταν ο πρώτος γιος που έχασε. Το 2001, ο δίδυμος αδελφός της Hope πέθανε από το σύνδρομο του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου, όταν ήταν ενός μήνα. Ο θάνατός του βύθισε τη Boudreau σε μακροχρόνια κατάθλιψη και επηρέασε βαθύτατα και τον Damian. Τώρα, από τα τέσσερα παιδιά της, τα δύο είναι νεκρά και το ένα μόλις και μετά βίας της μιλάει. Η σχέση της με τον σύντροφό της κλονίζεται επίσης. «Ο Mike δεν είναι ευτυχισμένος, είναι πάρα πολύ γι 'αυτόν» λέει. «Θέλει να σταματήσω τον ακτιβισμό, θέλει να ξαναγίνουν όλα όπως ήταν».
Υπάρχουν νύχτες που η Boudreau αισθάνεται εξαντλημένη από όλα αυτά που συμβαίνουν στη ζωή της. Αυτές τις νύχτες, ενώ όλοι κοιμούνται στο σπίτι, παίρνει το αυτοκίνητό της, γεμάτο από τα ίχνη της προαστιακής οικογενειακής ζωής, και ουρλιάζει στον Damian σαν να καθόταν δίπλα της στο κάθισμα του συνοδηγού. Του φωνάζει για αυτό που έκανε στην οικογένεια της, που την κατέστρεψε και που καταστρέφει τον Luke, που έχει αναπαυθεί εν ειρήνη ενώ αυτή έχει απομείνει για να διορθώσει τα αδιόρθωτα. Μετά φωνάζει, εγκαταλείποντας το δυνατό της προσωπείο που φορά για τα άλλα της παιδιά. Και αφού τα έχει βγάλει όλα από μέσα της, πηγαίνει επάνω και χώνεται στο κρεβάτι δίπλα στον Mike, προσπαθώντας, όπως ο Luke, να βρει παρηγοριά στον ύπνο της. Αύριο θα είναι άλλη μια μέρα γεμάτη συνεντεύξεις στον τύπο και τηλεφωνήματα, άλλη μια μέρα όπως έχει επιλέξει ο Damian για εκείνη. «Αν γνώριζα τότε αυτά που γνωρίζω τώρα» μου είπε η Boudreau ρουφώντας το τσιγάρο της και μισοκλείνοντας τα μάτια της στον απογευματινό ήλιο «Δεν θα έκανα ποτέ παιδιά».
